Modlitwa zmysłów
Dotykanie Boga
Słuchanie i duchowe wpatrywanie się pogłębiają doświadczenie bliskości osoby. Bliskość ta staje się jeszcze bardziej odczuwalna przez zmysł dotyku. Dobrze to wyrażają słowa apostoła Jana, który dzieli się osobiście przeżytym, narastającym doświadczeniem bliskości: To wam oznajmiamy, co było od początku, cośmy usłyszeli o Słowie życia, co ujrzeliśmy własnymi oczami, na co patrzyliśmy i czego dotykały nasze ręce – bo życie objawiło się (1 J,1-2). Otóż modlitwa może sprawić, że nasz zmysł dotyku odczuje to, co niedotykalne – „co było od początku”, co nas przekracza. Podczas modlitwy Bóg pozwala się dotykać. Co więcej, On sam nas dotyka. Dotyka nas m.in. przez swoje Słowo, które jest żywe i skuteczne, przenikające aż do rozdzielenia duszy i ducha, stawów i szpiku (por. Hbr 4,12). Jest to zawsze dotyk pełny miłości, nawet kiedy dla nas staje się bolesnym. Staje się bolesnym nie dlatego, że On nam zadaje ból, ale dlatego, że dotyka miejsc, które bolą – dotyka naszych zranień, nie uleczonych jeszcze bolesnych wspomnień. Bóg podczas modlitwy uczy nas dotyku głębokiego. Nasze dotykanie bywa nieraz bardzo powierzchowne i przedmiotowe. Bóg pokazuje nam, że nasza skóra „jest głęboka” (P. Valéry) i zależy od tego, jak głęboko się ją dotknie. Boży dotyk jest nie tylko głęboki, ale także pełen miłości. Nie zniewala, nie traktuje nas przedmiotowo, nie ogranicza. Przeciwnie daje poczucie czułości i wszechogarniającej opieki. Pięknie to doświadczenie opisuje modlitwa autora Psalmu 139: Panie, przenikasz i znasz mnie, Ty wiesz, gdy siedzę i wstaję. Z daleka przenikasz moje zamysły. (…) Ty ogarniasz mnie zewsząd i kładziesz na mnie swą rękę (1-2.5). Bóg chce, abyśmy stawali do modlitwy wewnętrznie wolni, nie spięci, nie zamknięci, lecz z otwartymi ramionami, pozwalający się dotykać i pragnący dotykać Boga.
Smakowanie Boga
W modlitwie jesteśmy zaproszeni do wejścia w obecność Boga. Już zauważyliśmy, jak może nam pomagać w tym nasz słuch, wzrok, dotyk. W doświadczeniu bliskości Boga jesteśmy zaproszeni także do tego, aby podczas modlitwy zmysłem smaku kosztować dobroci Boga: „Skosztujcie i zobaczcie jak dobry jest Pan”. I znowu trzeba dodać, że chodzi tu nie o smakowanie materialne. Chodzi o smakowanie obecności Boga, który przekracza jakiekolwiek doświadczenie materialne. Jest to smakowanie mędrca. Nie bez znaczenia jest fakt, że etymologicznie słowo „mądrość” nawiązuje do smaku i smakowania (sapientia, sapere). Chodzi więc w modlitwie o smakowanie mędrca – człowieka, który potrafi delektować się Osobą Boga objawiającą się na różny i niepowtarzalny sposób. „Modlić się to zaznać smaku Boga” (J-Y Leloup). Jakby zewnętrznym znakiem smakowania Słowa Bożego i obecnego w nim Boga jest gest pocałunku. Pisma Świętego. Jest to gest szacunku i miłości a także wyraz głębokiego pragnienia, aby zakosztować Boga – odczuć smak Jego Słowa w swoich ustach jak Ezechiel, któremu Bóg poleca, aby zjadł zwój księgi Jego słowa, napełnił nim swoje wnętrzności, zanim zacznie prorokować. I poczuł Ezechiel, że w ustach jego stał się słodki jak miód (por. Ez 3,1-3). W modlitwie Słowem Bożym Słowo ujawnia nam swój niepowtarzalny smak. W Słowie smakujemy Boga, który jest zawsze inny i różny od tego, którego chcielibyśmy odczuć.
Poczuć woń Boga
Mówiąc o doświadczeniu obecności Boga, w którym mogą uczestniczyć także nasze zmysły, trzeba zwrócić jeszcze uwagę na piąty zmysł – bardzo subtelny. W doświadczeniu obecności jest również zapach osoby. Zapach kadzidła wprowadza nas w klimat obecności Boga, który zawsze pozostaje dla nas nieprzebytym misterium. Powtarzamy za Psalmistą: „Niech moja modlitwa wznosi się do Ciebie jak woń kadzidła”. Piękny obraz „modlitwy woni” znajdujemy w ewangelicznej scenie spotkania Marii z Jezusem. Maria wylewa na stopy Jezusa nardowy olejek i woń jego wypełnia cały dom, w którym się wszyscy znajdowali.
Właściwe używanie zmysłów podczas modlitwy
Trzeba zwrócić uwagę na zasadniczy sens posługiwania się zmysłami podczas modlitwy. Nie odwołujemy się do nich po to, aby szukać zewnętrznych doznań, albo po to, by zatrzymywać się na nich i szukać w nich upodobania. Jest więc bardzo ważne, żeby używanie zmysłów było takie, do jakiego zaprasza nas Bóg. Otóż na podstawie doświadczenia egzystencjalnego wiemy, że zmysłów można używać na różny sposób. Może to być użycie naturalne, które nieraz wykorzystujemy w kontemplacji Słowa Bożego: aby znaleźć się w scenie ewangelicznej, być pośród wydarzeń, osób i w ten sposób lepiej słyszeć, widzieć, dotykać Jezusa, którego spotykamy w konkretnej scenie. Trzeba natomiast strzec się ziemskiego czy wręcz szatańskiego używania zmysłów, to znaczy traktowania doznań zmysłowych jako celu modlitwy, narcystycznego szukania doznań dla własnego ukojenia. Prowadziłoby to do szukania siebie zamiast Boga albo do szukania doświadczenia Boga zamiast samego Boga. W Bożym używaniu zmysłów chodzi o to, aby nas prowadziły do Boga. Dzięki temu angażujemy w modlitwie całych siebie, całe nasze cielesne i duchowe życie: umysł, serce, wolę i zmysły.
Zauważmy jak wyraźnie do takiej modlitwy prowadzi spotkanie z Bogiem. Wyraźnie odwołuje się ono do naszych zmysłów. Z jednej strony prowadzi do ich oczyszczenia, z drugiej strony do ich zjednoczenia w poszukiwaniu i znajdowaniu samego Boga. Spotkanie z Bogiem odwołuje się do naszego umysłu, serca, ale także do naszych zmysłów.
Czytanie Słowa Bożego i pieśni oczyszczają i skupiają nasz słuch. Prostota symboli (chleb, wino, woda, itp.) skupia nasz wzrok na Nim. Postawa ciała oczyszcza i skupia na Bogu nasz zmysł dotyku. Wieczerza Pańska odwołuje się do naszego smaku. Kadzidło odwołuje się do naszego powonienia.
Wszystkie zmysły scalają się z umysłem, sercem i wolą w jednej modlitwie, aby znaleźć w niej obecność Boga.
Krzysztof Wons
Jadłodajnia 